Timișoara, znana całemu światu jako miasto antykomunistycznej rewolucji rumuńskiej, przygotowuje się do nowej rewolucji. Tym razem kulturalnej. W najbliższy weekend, 17-19 lutego, Timișoara zainauguruje rok, w którym otrzyma tytuł Europejskiej Stolicy Kultury wraz z greckim Eleusis i węgierskimVeszprém.
W Timișoarze nadal oddycha się wielokulturową atmosferą Mitteleuropa, tak jak 104 lata temu, kiedy miasto było częścią Austro-Węgier. Dziś żyje tu 18 wspólnot etnicznych i wiele wspólnot religijnych.
Pod koniec XIX wieku dzięki kwitnącemu przemysłowi Timișoara stała się ziemią obiecaną, a w szarych latach komunizmu miasto niepostrzeżenie przekształciło się w przestrzeń artystycznego eksperymentu i obywatelskiego oporu. Działała tu Grupa Sigma, wspólnota artystów łączących sztukę i naukę w nowatorskich praktykach pedagogicznych, Aktionsgruppe Banat, skupiająca niemieckojęzycznych pisarzy z Banatu i walcząca o wolność wypowiedzi poprzez literaturę, ale także ruch muzyczny underground lat 80., który zaszczepił ideę wolności całemu pokoleniu. Z Timișoarą jest również związane nazwisko noblistki, Herty Müller, która do1983 roku tam mieszkała, publikowała i odczuwała represje ze strony systemu totalitarnego.
Po 1989 roku, mimo bogatego bagażu kulturalnego i dobrej sytuacji ekonomicznej, Timișoara weszła w okres pewnej stagnacji. Miasto i jego mieszkańcy potrzebowali impulsu, wspólnego projektu, który pobudziłby ich do działania. I to właśnie proponował program Europejskiej Stolicy Kultury: metaforyczną podróż z ciemności i bezruchu ku światłu obywatelskiego zaangażowania oraz ponowne połączenie miasta z Europą.
Rok ESK w Timișoarze rozpoczyna 130 wydarzeń kulturalnych w inauguracyjny weekend, zapowiadając ich kolejny 1000 do końca 2023 roku. Na szczególną uwagę zasługują trzy wyjątkowe wystawy, których wernisaże odbędą się w dniach 17-19 lutego.
„Victor Brauner. Inventions and Magic” (kuratorka Camille Morando z Centre Pompidou, organizator Art Encounters Foundation) to najważniejsza retrospektywa tego artysty w jego rodzinnym kraju, obejmująca ponad 100 prac z Centre Pompidou oraz 10 innych muzeów i kolekcji prywatnych we Francji i Rumunii. Brauner wyemigrował z Rumunii w 1938 roku i osiadł w Paryżu, gdzie stał się jednym z najważniejszych artystów międzynarodowego surrealizmu.
W Kunsthalle Bega zostanie zainaugurowana wystawa „You Are Another Me – A Cathedral of the Body”, która reprezentowała Rumunię na Biennale w Wenecji w 2022 roku. Adina Pintilie, artystka i reżyserka filmu Touch Me Not, zdobywczyni Złotego Niedźwiedzia na Berlinale 2018, bada cielesność i intymność w dzisiejszym, coraz bardziej spolaryzowanym, kontekście poprzez złożoną instalację wideo i VR.
„Chronic Desire” to wystawa zbiorowastworzona przez zespół kuratorski Programu Timișoara 2023, którazdobywa alternatywne przestrzenie miasta i podejmuje najbardziej drażliwe tematy współczesności, próbując stworzyć miejsce dialogu dla przeciwstawnych dyskursów.
Na placach i w salach widowiskowych miasta odbędą się koncerty i pokazy sceny alternatywnej z Timișoary. Pojawią się również międzynarodowi goście, wśród których znajdą się ukraińska artystka hip-hopowa Alyona Alyona, Jay-Jay Johanson czy Duchamp Project&Mauré Experience. Filozof Peter Sloterdijk podejmie dialog z pochodzącym z Timișoary reżyserem Andreiem Ujică (Wideogramy rewolucji z Harunem Faruckim i Autobiografia Nicolae Ceaușescu). Nie zabraknie też polskich akcentów: zespołu Vołosi oraz wystawy o „Solidarności” zorganizowanej przez Instytut Polski w Bukareszcie.
Wśród najważniejszych wydarzeń programu kulturalnego należy wymienić wystawę poświęconą Constantinowi Brâncușiemu, artyście pochodzenia rumuńskiego, który zrewolucjonizował współczesną rzeźbę; konferencje trzech noblistów (Orhan Pamuk – literatura, Jean-Marie Lehn i Jean-Pierre Sauvage – chemia); spektakle stworzone przez Rimini Protokoll; koncerty pod batutą pochodzącego z Timișoary Cristiana Măcelaru, dyrektora muzycznego Narodowej Orkiestry Francji, a także piątą edycję biennale sztuki współczesnej Art Encounters Biennial.
Program otwarcia oraz kolejne wydarzenia można śledzić na stronie Europejskiej Stolicy Kultury timisoara2023.eu.
Rumuński Instytut Kultury w Warszawie będzie na bieżąco informował polską publiczność o organizowanych wydarzeniach. Na stronie YouTube można już teraz obejrzeć 5 krótkich filmów prezentujących etapy przygotowań Programu Kulturalnego Europejskiej Stolicy Kultury: bit.ly/3HYRz2W
Rumuński Instytut Kultury w Warszawie
Adrian Anghel