Zimna rewolucja. Kilkaset prac z sześciu krajów bloku wschodniego rzuca nowe światło na rzeczywistość społeczną lat pięćdziesiątych XX wieku.
Pozbawiona wartości artystycznej, tworzona jedynie w celach propagandowych – sztuka socrealistyczna powstająca w okresie umacniania się dyktatur w Europie Środkowo-Wschodniej uchodzi najczęściej za niechciane, wstydliwe dziedzictwo epoki. Zimna rewolucja to pierwsza wystawa, która nie tylko zrywa ze stereotypowym wyobrażeniem na jej temat, ale rzuca nowe światło na realia epoki. Ekspozycja, na której znajdzie się ponad 400 obiektów z sześciu krajów bloku wschodniego, ma zostać otwarta w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki 27 maja. Rumuński Instytut Kultury w Warszawie ma zaszczyt współpracować przy ważnym międzynarodowym projekcie wystawienniczym.
Czas tuż po wojnie definitywnie przyniósł kres starego świata.W „zimnym" klimacie lat 50. – narastających napięć międzynarodowych i umacniania się dyktatur komunistycznych – w krajach Europy Środkowo-Wschodniej dokonała się rewolucja społeczna. Była to rewolucja w znaczeniu głębokich przeobrażeń prowadzących do ustanowienia nowych hierarchii społecznych i urzeczywistnienia „dyktatury proletariatu", ściśle powiązanych z gwałtowną industrializacją i urbanizacją w tej części Europy.
Sztukę tamtego okresu sprowadza się na ogół do przepojonych wiarą w świetlaną przyszłość wizerunków radosnych robotników czy heroicznych przedstawień ich pracy. Jednak to tylko część produkcji wizualnej socrealizmu. Aby nakreślić jej pełniejszy obraz, kuratorzy sięgają po dzieła odbiegające od tych stereotypowych wyobrażeń, często dalekie od propagandowego entuzjazmu, naznaczone melancholią lub niepokojem. Podejmują polemikę z utrwalonym przekonaniem, że socrealizm był odciętym od rzeczywistości społecznej „spektaklem, który kreował nową rzeczywistość” (Evgeny Dobrenko). Nie tylko zwracają uwagę na walory artystyczne dzieł, ale także pokazują, jak w owym zimnie socrealistycznej sztuki zakonserwowała się jakaś część prawdy o rzeczywistości społecznej tamtego czasu.
Tytuł Zimna rewolucja odnosi się nie tylko do kontekstu politycznego zimnej wojny (choć w tamtych czasach pojęcie to nie było w użyciu językach krajów Europy Środkowo-Wschodniej), lecz przede wszystkim do klimatu zamrożenia politycznego epoki stalinizmu, przemocy i strachu. Określenie „zimny/a” prowokuje także pytania o stopień zaangażowania całego społeczeństwa w rewolucję lat 50. i temperaturę rewolucyjnego zapału, z jakim przystępowano do budowania nowego świata. Autorzy wystawy starają się znaleźć odpowiedź na pytanie, czy komunizm był jedynie projektem narzuconym z zewnątrz narodom, które bez przekonania go naśladowały, czy może czymś, co sobie przyswoiły i czemu oddały się bez reszty.
Wystawa obejmuje prace z sześciu krajów z obszaru określanego dziś jako Europa Środkowo-Wschodnia, jednak wyjęte z lokalnego, narodowego kontekstu, w którym powstały. Ich wspólnym mianownikiem jest tematyka wielkich wyzwań społecznych, z jakimi masy mierzyły się w ramach proklamowanej dyktatury proletariatu: relacje między miastem a wsią, problem hierarchii w pracy, czy budowanie na nowo własnej tożsamości. Jej celem jest pokazanie zmieniającego się oblicza klasy robotniczej: konfliktów i napięć wewnątrz tej w rzeczywistości niejednorodnej grupy, a także jej niejednoznacznego stosunku do władzy.
Wśród ponad 400 obiektów należących do różnych dziedzin sztuki – malarstwa, fotografii, filmu, wzornictwa i architektury – będzie można zobaczyć prace takich artystów, jakm.in. Aurél Bernáth, Walerian Borowczyk, Hans Grundig, Renato Guttuso, Wojciech Fangor, Emil Filla, Arno Fischer, Jiří Kroha, Jan Lenica, Max Lingner, Hans Mattis-Teutsch, Andrzej Munk, Evelyn Richter, Willi Sitte, Władysław Strzemiński, Alina Szapocznikow, Werner Tübke, Kurt Weiler, Andrzej Wróblewski.
Zimna rewolucja. Społeczeństwa Europy
Środkowo-Wschodniej wobec socrealizmu, 1948–1959
Kuratorzy: Joanna Kordjak, Jérôme Bazin
27
maja – 19 września 2021
Zachęta
– Narodowa Galeria Sztuki, pl. Małachowskiego 3, Warszawa
Wystawie towarzyszy publikacja Cold Revolution.Central and Eastern European Societies in Times of Socialist Realism, 1948–1959, red. Jérôme Bazin,Joanna Kordjak, Mousse Publishing, Adam Mickiewicz Institute, Zachęta – National Gallery of Art, Warsaw–Milan 2020.
